Słownik terminów filmowych – podstawowe pojęcia filmowe dla każdego

Ten słownik pojęć filmowych powstał z myślą o osobach, które dopiero zaczynają swoją przygodę z filmem, a także tych, którzy chcą lepiej zrozumieć język używany na planie filmowym i w postprodukcji.

Zebraliśmy i pogrupowaliśmy dla Ciebie podstawowe pojęcia filmowe, które często pojawiają się w branży. Poniżej znajdziesz kompletny słownik filmowy, podzielony tematycznie – idealny, by szybko znaleźć potrzebną definicję i zrozumieć jej praktyczne znaczenie.

Sprzęt filmowy i akcesoria – słownik pojęć filmowych technicznych

Poniżej znajdziesz podstawowe pojęcia filmowe związane ze sprzętem i akcesoriami wykorzystywanymi na planie filmowym – ten słownik terminów filmowych pomoże Ci lepiej zrozumieć profesjonalne zaplecze techniczne produkcji.

Sprzęt operatorski

action-cam – nieduża kamera umieszczona w środku akcji, niewidoczna dla kamery głównej. Obraz z niej zwykle wykorzystywany jest jako krótkotrwała przebitka. Innymi słowy: Mała kamera do dynamicznych, immersyjnych ujęć, np. z perspektywy bohatera.

bridge-plate – płytka mocowana na spodzie kamery, umożliwiająca jej szybkie wpięcie i wypięcie ze statywu. Innymi słowy: Uchwyt, dzięki któremu kamera szybko trafi na statyw lub z niego zejdzie.

follow focus – gałka przy kamerze pozwalająca na wygodne prowadzenie ostrości focus pullerowi. Innymi słowy: Pokrętło do precyzyjnego ustawiania ostrości podczas filmowania.

matte box / kompendium – wrota znajdujące się przed obiektywem – pozwalają ograniczyć światło wpadające w obiektyw z boku, niszczące obraz. Innymi słowy: Osłona na obiektyw ograniczająca niepożądane światło i dająca możliwość montażu filtrów.

VF / EVF – Skrót od ViewFinder – czyli tzw. lupy. EVF to jego elektroniczny odpowiednik. Innymi słowy: Wizjer, przez który operator kadruje obraz – EVF to wersja elektroniczna.

vdslr – aparaty cyfrowe „lustrzanki” z funkcją nagrywania video. Innymi słowy: Popularne aparaty fotograficzne używane również do filmowania.

rig – urządzenie pozwalające w wygodny sposób trzymać i prowadzić kamerę przy użyciu ciała, stabilizuje obraz i odciąża szwenkiera. Innymi słowy: Stelaż do kamery, który poprawia stabilność ujęcia i ergonomię pracy.

steadycam – stabilizator obrazu w formie kamizelki z ramieniem – pozwala na swobodny chód/trucht szwenkiera przy zachowaniu stabilności ujęcia. Innymi słowy: Specjalny system, dzięki któremu operator może płynnie filmować w ruchu.

slider – szyna pozwalająca na wykonywanie gładkich ruchów kamery. Innymi słowy: Krótszy tor jazdy do kamery – do płynnych ruchów z boku lub z przodu.

dolly / wózek – wózek filmowy poruszający się najczęściej po torach, pozwalający na uzyskanie płynnych, ruchomych ujęć. Innymi słowy: Platforma na kółkach, po której przesuwa się kamera dla płynnych najazdów.

jib / kran – wysięgnik kamerowy, żuraw. Innymi słowy: Ramię, które pozwala na filmowanie z góry lub wykonanie płynnych najazdów i oddaleń.

Pantera – popularna odmiana wózka filmowego. Innymi słowy: Profesjonalny model dolly, często spotykany na planach filmowych.

motion control – urządzenia pozwalające na zautomatyzowany ruch kamery. Innymi słowy: Systemy sterujące kamerą komputerowo, by powtarzać identyczne ruchy – np. do efektów specjalnych.

Sprzęt oświetleniowy i modyfikatory światła

butterfly – duża powierzchnia odbijająca bądź rozpraszająca światło – zwykle o wielkości od 2x2m do 6x6m. Innymi słowy: Ogromna rama z materiałem służącym do zmiękczania światła lub jego odbijania.

chimera – filmowy odpowiednik softboxa – modyfikatora światła. Innymi słowy: Nakładka na lampę, która daje łagodne, miękkie światło.

flaga / murzyn – akcesorium gripowe pozwalające na wysłonięcie niechcianego światła. Innymi słowy: Czarna płachta lub płyta służąca do zacieniania i blokowania światła.

grid – materiałowa siatka zakładana na softbox. Innymi słowy: Osłona, która kierunkuje światło i zapobiega jego rozpraszaniu się na boki.

HMI / lampa wyładowcza – lampa, której działanie opiera się na setkach błysków na sekundę. Innymi słowy: Profesjonalne, bardzo jasne lampy filmowe o barwie dziennej.

dino – zestaw identycznych lamp żarowych połączonych w jedną większą jednostkę świetlną. Innymi słowy: Duża lampa złożona z wielu małych żarówek, dająca silne światło.

wrota – znajdują się bezpośrednio przed głowicą lampy – pozwalają kierować i ograniczać strumień światła. Innymi słowy: Metalowe skrzydełka na lampie, które pomagają ustawić kierunek światła.

kantszkiełko – oprawione, przyciemnione szkiełko używane do oceny światła. Innymi słowy: Pomocnicze narzędzie do oceny intensywności światła przez operatora lub oświetlacza.

Sprzęt dźwiękowy

deadcat/kot – osłona na mikrofon skutecznie redukująca szum wiatru. Innymi słowy: Futrzasta osłona zakładana na mikrofon, żeby nie łapał szumu wiatru.

tyczka – mikrofon zamontowany na długiej tyczce. Innymi słowy: Mikrofon na wysięgniku, trzymany nad aktorami poza kadrem.

Dodatkowy sprzęt:

apple-box – drewniane skrzynie o uniwersalnym zastosowaniu – zwykle użytkowane do podpierania bądź podkładania pod obiekty. Innymi słowy: Drewniane skrzynki używane do podwyższania, ustawiania aktorów, sprzętu albo jako stołki.

grip – akcesoria filmowe, do których należą: statywy, flagi, skrzynki (apple-boxy), krany, wózki. Innymi słowy: To wszystkie pomocnicze sprzęty na planie, które służą do ustawiania kamery i pracy ze światłem – jak statywy, skrzynki do podwyższeń, wózki jezdne i wysięgniki.

greenscreen / bluescreen – Powierzchnia o specjalnie dobranej barwie, pozwalającej na skuteczne kluczowanie. Terminy „blue-box” / „green-box” są stosowane wyłącznie w Polsce i są błędne. Innymi słowy: To tło w kolorze zielonym lub niebieskim, które pozwala komputerowo „wyciąć” postać z nagrania i dodać inne tło – np. fantastyczny krajobraz lub wnętrze statku kosmicznego.

Czynności związane z sprzętem:

rigging – proces montowania urządzeń podtrzymujących – lin, uchwytów. Innymi słowy: To przygotowanie i zawieszanie sprzętu, np. lamp, kamer czy dekoracji, przy użyciu lin, haków i mocowań – tak, żeby wszystko było bezpieczne i stabilne.

na tarczy w dół/lewo/itd – komenda kierunkowa dla ustawienia głowicy lampy. Innymi słowy: Precyzyjna instrukcja jak obrócić lampę względem jej osi.

fix – komenda/komunikat uniwersalny, oznacza, że coś nie zmieni już swojej pozycji. Może dotyczyć zarówno ustawienia nóg statywu jak i sposobu w jaki aktor wypowiada swoją kwestię. Innymi słowy: To hasło oznaczające, że coś ma już zostać tak, jak jest – nie wolno tego ruszać ani zmieniać.

Więcej o komendach na planie filmowym.

Rodzaje ujęć i ruchów kamery (słownik terminów filmowych, pojęcia filmowe)

Rodzaje ujęć i ruchy kamery wpływają na odbiór historii przez widza. Poznanie podstawowych pojęć filmowych w tej kategorii pozwala zrozumieć, jak operatorzy i reżyserzy kreują emocje, dynamikę i narrację wizualną. Poniżej znajdziesz słownik filmowy z terminami dotyczącymi różnych sposobów rejestrowania obrazu oraz ruchów kamery.

najazd – zbliżanie się kamery do filmowanego obiektu w trakcie nagrywania ujęcia. Nie mylić z zoomem!  Innymi słowy: Kamera fizycznie przesuwa się bliżej obiektu, aby go przybliżyć w kadrze, co pozwala skupić uwagę widza i nadać scenie większą intymność.

Phantom – żargonowe określenie ujęć rapidowych – czyli kręconych w wysokim klatkażu. Nazwa pochodzi od kamery Phantom, zdolnej rejestrować 1000 klatek na sekundę. Innymi słowy: Chodzi o bardzo zwolnione ujęcia, które pokazują szybkie ruchy w dużym spowolnieniu, bo nagrane są z ogromną liczbą klatek na sekundę.

PoV (Point of View) – ujęcie imitujące obraz, jaki widzi jeden z bohaterów.  Innymi słowy: Kamera pokazuje świat tak, jakbyśmy patrzyli oczami postaci, co pozwala widzowi poczuć się częścią akcji z perspektywy bohatera.

ptasia perspektywa – kamera umieszczona ponad głowami aktorów, lub wyżej.  Innymi słowy: Ujęcie wykonane z góry, często z dużej wysokości, które ukazuje scenę z lotu ptaka, dając szeroki ogląd na przestrzeń i akcję.

żabia perspektywa – kamera umieszczona nisko przy ziemi.  Innymi słowy: Ujęcie z bardzo niskiego punktu widzenia, które potęguje wrażenie wielkości obiektu lub nadaje scenie dramatyzmu i oryginalności.

vertigo – efekt specjalny realizowany wyłącznie metodami optycznymi na planie filmowym. Polega na równoczesnej transfokacji i dojeździe/odjeździe kamery od filmowanego obiektu. W efekcie I-wszy plan pozostaje niezmieniony, ale perspektywa wraz z tłem zmienia się.  Innymi słowy: Kamera jednocześnie zbliża się i oddala od obiektu, co tworzy iluzję zmieniającej się perspektywy, budując napięcie i uczucie dezorientacji.

slow-mo(tion) – zdjęcia wykonane w podwyższonym klatkarzu – podczas odtwarzania z normalną prędkością zarejestrowany ruch jest spowolniony.  Innymi słowy: Film nagrany z większą liczbą klatek na sekundę, dzięki czemu podczas normalnego odtwarzania ruch jest widoczny w zwolnionym tempie, co dodaje dramatyzmu scenom akcji.

stopmotion – metoda realizowania animacji polegająca na naprzemiennym rejestrowaniu jednej klatki obrazu i stopniowego poruszania animowanymi obiektami. Innymi słowy: animacja poklatkowa, w której rzeczy są lekko przesuwane między zdjęciami, a po złożeniu wygląda to jakby się same ruszały.

timelapse – rejestracja obrazu z obniżonym klatkarzem – przy odtwarzaniu zarejestrowany ruch jest szybszy niż naturalny. Innymi słowy: Technika polegająca na robieniu zdjęć w dużych odstępach czasu i odtwarzaniu ich szybko, co powoduje efekt przyspieszonego upływu czasu, np. pokazującego zachód słońca lub ruch uliczny.

tracking 2D – proces śledzenia i zapisywania ruchu w obrębie zarejestrowanego obrazu. Innymi słowy: Technika polegająca na analizowaniu i kopiowaniu ruchu obiektu lub kamery w dwuwymiarowej przestrzeni obrazu, często wykorzystywana w efektach wizualnych.

tracking 3D – proces śledzenia wielu punktów w obrazie i rekonstruowania ruchu kamery w środowisku 3D. Innymi słowy: Zaawansowana technika, która pozwala odtworzyć ruch kamery w trójwymiarowej przestrzeni na podstawie obrazu 2D, wykorzystywana przy efektach specjalnych i CGI.

zoom / transfokacja – inaczej zmiana ogniskowej.  Innymi słowy: To efekt przybliżania lub oddalania obrazu bez fizycznego przesuwania kamery, który uzyskuje się zmieniając ogniskową obiektywu. Pozwala szybko zmienić kadr, ale bez zmiany perspektywy.

cleanpass – ujęcie wykonywane przy kompleksowych ujęciach specjalnych – stosowane jako referencja oraz zabezpieczenie na wypadek zniszczenia/zabrudzenia scenografii w trakcie realizacji. Innymi słowy: To specjalne ujęcie, które dokumentuje scenę bez efektów specjalnych lub dodatkowych elementów, żeby mieć „czystą” wersję na wszelki wypadek.

MultiCAM – rejestracja wydarzenia przez wiele kamer jednocześnie – stosowane powszechnie w telewizji, rzadkie w filmie. Innymi słowy: Nagrywanie tego samego wydarzenia jednocześnie z różnych kamer, aby mieć różne kąty widzenia i możliwość wyboru najlepszego ujęcia podczas montażu.

Parametry techniczne obrazu i kamery (terminologia filmowa – podstawowe pojęcia techniczne)

W tej części słownika filmowego przedstawiamy podstawowe pojęcia techniczne dotyczące obrazu rejestrowanego przez kamerę. Parametry te mają ogromny wpływ na wygląd ujęcia, jego ostrość, perspektywę, kąt widzenia oraz tempo rejestracji ruchu. Zrozumienie ich jest kluczowe zarówno dla operatorów kamer, jak i twórców zajmujących się postprodukcją obrazu.

DoF (Depth of Field) / głębia ostrości – zakres odległości od obiektywu, w którym rejestrowany obraz będzie ostry – wypadkowa użytej ogniskowej, przesłony i odległości ostrzenia. Innymi słowy: głębia ostrości to to, jak duża część sceny (od przodu do tła) będzie ostra. Mała głębia oznacza ostrość tylko na jednym planie, duża – na wielu.

FoV (Field of View) / pole widzenia – kąt „widzenia” obiektywu. Nie mylić z ogniskową! Innymi słowy: to jak szeroki fragment sceny „widzi” kamera. Im szerszy FoV, tym więcej zmieści się w kadrze.

ogniskowa – podstawowa wartość opisująca obiektyw. Bezpośrednio z niej wynika FoV. Innymi słowy: to parametr mówiący o tym, jak bardzo przybliża lub oddala obraz dany obiektyw. Krótsza ogniskowa = szerszy kadr, dłuższa = większe zbliżenie.

pełna dziura – określenie na całkowicie otwartą przesłonę obiektywu. Innymi słowy: to sytuacja, gdy obiektyw wpuszcza maksymalnie dużo światła – przydatne np. w ciemnych scenach lub do uzyskania małej głębi ostrości.

framerate / FPS (Frames per Second) – ilość klatek na sekundę, jakie rejestruje kamera. W j. polskim: klatkarz.  Innymi słowy: liczba zdjęć (klatek) na sekundę. Standard to 24 lub 25 FPS – im więcej FPS, tym płynniejszy obraz i możliwość spowolnienia go w postprodukcji (slow-motion).

kaszeta – format obrazu. Standard konsumencki to 16:9, standardy kinowe są szersze. Innymi słowy: to proporcje boków obrazu. Inna kaszeta będzie np. w filmie kinowym, a inna w telewizji.

Pojęcia postprodukcyjne (terminologia filmowa postprodukcji)

W tej części słownika filmowego omawiamy kluczowe terminy związane z postprodukcją obrazu – czyli z pracą wykonywaną po zakończeniu zdjęć. To właśnie wtedy obraz trafia do montażu, zostaje wzbogacony o efekty specjalne, korekcję koloru czy tło tworzone cyfrowo. Terminologia postprodukcyjna często pochodzi z języka angielskiego i bywa niezrozumiała dla osób spoza branży – dlatego podajemy również uproszczone wyjaśnienia.

compositing – proces postprodukcyjnego łączenia warstw i elementów celem uzyskania spójnego obrazu. Innymi słowy: to składanie kilku różnych warstw (np. postaci, tła, efektów) w jeden końcowy obraz, który wygląda jak nagrany razem.

rendering – proces przeliczania i generowania obrazu do finalnej postaci. Termin używany w postprodukcji i grafice/animacji 3D. Innymi słowy: to etap, w którym komputer przelicza wszystkie efekty, światła i elementy i zapisuje gotowy obraz lub wideo.

keying / kluczowanie – proces usuwania jednolitego tła, celem wycięcia elementu obrazu na potrzeby compositingu. Innymi słowy: to usuwanie tła (np. zielonego lub niebieskiego) z nagrania, aby można było podstawić inne, cyfrowe tło.

rotoskopia – ręczne wycinanie obiektów obrazu. Patrz: matte painting. Innymi słowy: to żmudne, klatka po klatce zaznaczanie obiektu, który chcemy wyciąć lub oddzielić od reszty obrazu.

matte painting – proces maskowania, którego cel jest taki sam jak kluczowania, jednak odbywa się on ręcznie. Innymi słowy: to cyfrowe malowanie lub tworzenie tła, które wygląda realistycznie i zastępuje prawdziwe lokacje.

camera mapping – proces rzutowania obrazu na niejednolitą powierzchnię. Innymi słowy: to technika nakładania płaskiego obrazu na trójwymiarowy model, żeby uzyskać złudzenie głębi lub ruchu kamery w nieistniejącej przestrzeni.

skybox – w postprodukcji – powierzchnia, na której położona jest warstwa nieba w procesie compositingu. Innymi słowy: to cyfrowe tło, które przedstawia niebo – używane np. w animacjach i efektach specjalnych, by zasymulować otwartą przestrzeń.

wolumetryczne efekty – określenie postprodukcyjne – opisuje tworzone komputerowo efekty promieni świetlnych bądź obiektów o niejednoznacznych granicach, takich jak chmury. Innymi słowy: to komputerowe efekty mgły, dymu, światła w powietrzu – takie, które mają objętość i wyglądają realistycznie.

Stanowiska i osoby z ekipy filmowej (terminologia filmowa – zawody i funkcje na planie)

W produkcji filmowej bierze udział wiele osób, z których każda pełni precyzyjnie określoną rolę. Ten fragment słownika terminów filmowych zawiera podstawowe pojęcia filmowe związane z członkami ekipy filmowej – zarówno na planie, jak i w studiu. Znajomość tej terminologii filmowej pozwala lepiej zrozumieć podział pracy przy produkcji obrazu oraz znaczenie poszczególnych funkcji.

DP (Director of Photography) / operator obrazu – druga najważniejsza osoba po reżyserze – odpowiada za całokształt warstwy wizualnej filmu. „Reżyser obrazu”. Innymi słowy: to osoba odpowiedzialna za to, jak film wygląda – jak jest oświetlony, jak są kadrowane ujęcia i jakie obiektywy są używane.

focus puller – osoba zajmująca się prowadzeniem ostrości podczas ujęcia. Innymi słowy: to operator, który ręcznie ustawia ostrość w trakcie nagrywania, żeby obraz był ostry tam, gdzie trzeba.

folley artist – osoba zajmująca się imitowaniem dźwięków w studio nagraniowym za pomocą własnoręcznie skonstruowanych urządzeń. Innymi słowy: specjalista od nagrywania dźwięków takich jak kroki, trzaśnięcia drzwi, uderzenia – wszystko, co trudno uchwycić na planie.

szwenkier – osoba odpowiedzialna za prowadzenie kamery, trzymanie kadru. Określenie „kamerzysta” jest nie tylko niepoprawne językowo, ale także postrzegane negatywnie w środowisku filmowym. Innymi słowy: to operator, który faktycznie obsługuje kamerę w trakcie ujęcia – kręci, przesuwa, podąża za akcją.

gaffer / oświetlacz – osoba odpowiedzialna za ustawianie świateł i ich modyfikatorów. W Polsce mianem „gaffer” określa się głównego oświetlacza. Osoby pracujące pod jego komendą nazywane są „świetlikami” bądź po prostu oświetlaczami. Innymi słowy: gaffer to szef od światła – mówi ekipie, gdzie mają stanąć lampy i jak mają świecić, by uzyskać odpowiedni klimat sceny.

grip – akcesoria filmowe, do których należą: statywy, flagi, skrzynki (apple-boxy), krany, wózki. Zwyczajowo „grip” to osoba odpowiedzialna za obsługę tychże. Innymi słowy: grip to techniczna osoba, która odpowiada za wszystkie wsporniki, uchwyty i sprzęt pomocniczy – wspiera zarówno kamerę, jak i oświetlenie.

stunt – kaskader. Innymi słowy: osoba, która wykonuje niebezpieczne sceny za aktorów – np. upadki, pożary, bójki czy skoki z wysokości.

Potrzebujesz profesjonalnego filmu dla swojej firmy?

Ten słownik terminów filmowych został przygotowany przez zespół, który nie tylko zna branżę od podszewki, ale też każdego dnia tworzy z pasją profesjonalne filmy wizerunkowe, produktowe i reklamowe.

Pomagamy markom pokazać się od najlepszej strony – w sposób nowoczesny, estetyczny i dopasowany do ich tożsamości.

Jeśli chcesz opowiedzieć światu swoją historię obrazem, skontaktuj się z nami – doradzimy, zaplanujemy i zrealizujemy film, który naprawdę działa.